Yüksek Binalarda Yangın Güvenliği

Yüksek yapılarda yangın güvenliği, gökdelen olarak tanımlanan yüksek binalarda yaşanan hayati önem taşıyan riskler nedeniyle yangın emniyeti için önem kazanmaya başladı.

Newyork İkiz Kule Yangını, Dubai Tamweel Tower Cephe Yangını, Polat Tower Cephe Yangını ve en son 2015 de yaşanan Dubai The Address Downtown Hotel Yangını yüksek binalarda yangın güvenliği önemini daha da arttırdı. Oysa yüksek bina yangınları emniyetsiz kalınan her durumda ve her zaman olabilecek, sonuçları itibari ile de trajik sonuçlar doğuracak yangınlardandır.

Bu binalarda yaşayan her birey, çalışanlar, hizmetliler, misafirler ve işverenler dahi yangın ve yangın sonuçları hakkında bilgili ve eğitimli olmalıdır. Çünkü yangınların birçoğu hatalı ve uygun olmayan tesisat sistemlerinden kaynaklanmasıyla birlikte kişilerin veya kullanıcıların sorumsuz davranmasında da kaynaklanabiliyor.

Elektrik devresine uzman olmayan kişilerin müdahale ederek yeni hat çekmesi, elektrikli cihazların hatalı kullanımı, dış cephede kullanılan malzemenin alev alabilir olması, sigara izmariti bile yangına neden olabilmektedir.

Bu nedenle yangın ile ilgili standartlar ve yönetmeliklere uygun binalar inşa etmeli, son kullanıcıları yangın ile ilgili bilgilendirmeliyiz.

Mustafa Kemal Atatürk’ün dediği gibi “Felaket başa gelmeden evvel önleyici ve koruyucu tedbirleri düşünmek lazımdır, geldikten sonra dövünmenin yararı yoktur.”.

Yüksek Bina Kavramı

Yüksek bina tabiri, Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelikte bina yüksekliği 21.50 m’den, yapı yüksekliği 30.50 m’den fazla olan binalar olarak tanımlanmıştır. Ayrıca yönetmelikte tanım olarak belirtilmemekle beraber çok yüksek yapı olarak nitelendirebileceğimiz yapı yüksekliği 51.50 m’den fazla olan binalar için ilave bir takım şartlar getirilmiştir.

Dünyanın En Yüksek Binaları

1- Burç Halife- Birleşik Arap Emirlikleri, 828 metre, 2009 Yapımı
2- Shangay Kulesi, Çin, 632 metre, 2015 Yapımı
3- Ebrac El Bey, Suudi Arabistan, 601 metre, 2012 yapımı
4- 1. Dünya Ticaret Merkezi, ABD, 541,3 metre, 2014 yapımı
5- Taipei 101 Tower- Tayvan, 509 metre, 2004 yapımı
6- Shangay Dünya Finans Merkezi- Çin, 492 metre, 2008 yapımı
7- Uluslararası Ticaret Merkezi- Hong Kong, Çin, 483 metre, 2009 yapımı
8- Xujiahui Tower- Şangay, Çin, 460 metre, 2010 yapımı
9- Petronas Kuleleri- Kuala Lumpur, Malezya, 452 metre, 1998 yapımı
10- Nanjing Greenland Finans Merkezi, Çin, 450 m, 2003 yapımı
11- Willis Kulesi- Chicago, ABD, 442 metre, 1973 yapımı
12- Guangzhou Batı Kulesi, Çin, 442 metre, 1973 yapımı

Dünyanın En Yüksek Binaları

Yüksek binalarda; bina yerleşimi ve binaya ulaşım, yangın yayılımını yavaşlatacak malzeme kullanımı, kaçış yollarının düzenlenmesi, yangın merdivenlerinin yangına dayanaklı ve yönetmeliklere uygun olması, asansörlerin kullanımı, elektrik tesisatında yangına dayanıklı yapı elemanlarının kullanımı, havalandırma kanallarında damperler, yangın algılama ve ihbar sistemi, yağmurlama (sprink), yangın dolabı ve hidrant gibi yangın söndürme sistemlerinin doğru kullanımı, yangına dayanaklı cephe elemanları ve en önemlisi eğitimli personelin olması yangın güvenliği için çok önemlidir.

Yüksek Binalarda Yangın Yönetmeliği Gereklilikleri
1- Yüksek binalar içinde bulunan mutfaklar ve yemek fabrikaları ile bir anda 100”den fazla kişiye hizmet veren mutfakların davlumbazlarına otomatik söndürme sistemi yapılması ve ocaklarda kullanılan gazın özelliklerine göre gaz algılama, gaz kesme ve uyarı tesisatının kurulması şarttır.
2- Yüksek binalarda, deprem sensöründen uyarı alarak asansörlerin deprem sırasında durabileceği en yakın kata gidip, kapılarını açıp, hareket etmeyecek tertibat ve programa sahip olması gerekir.
3- Yapı yüksekliği 51.50 m’den yüksek binalarda yangına karşı en az 60 dakika dayanıklı ve duman sızdırmaz olması gerekir.
4- Yüksek binalarda, bütün kaçış yollarında, toplanma için kullanılan yerlerde, asansörde ve yürüyen merdivenlerde, yüksek risk oluşturan hareketli makineler ve kimyevi maddeler bulunan atölye ve laboratuvarlarda, elektrik dağıtım ve jeneratör odalarında, merkezi batarya ünitesi odalarında, pompa istasyonlarında, kapalı otoparklarda, ilk yardım ve emniyet ekipmanının bulunduğu yerlerde, yangın uyarı butonlarının ve yangın dolaplarının bulunduğu bölümler ile benzeri bölümlerde ve aşağıda belirtilen binalarda, acil durum aydınlatması yapılması şarttır.
5- Yüksek binalarda, el ile yangın uyarısı, yangın uyarı butonları ile yapılır. Yangın uyarı butonları yangın kaçış yollarında tesis edilir. Yangın uyarı butonlarının, bir kattaki herhangi bir noktadan o kattaki herhangi bir yangın uyarı butonuna yatay erişim uzaklığının 60 m”yi geçmeyecek şekilde yerleştirilmesi gerekir.
6- Yüksek binalar ile kat alanı 1000 m2’den fazla olan alışveriş merkezlerinde, otoparklarda ve benzeri yerlerde ıslak veya kuru sabit boru sistemi üzerinde, itfaiye personelinin ve eğitilmiş personelin kullanımına imkân sağlayan bağlantı ağızları bırakılması ve bu bağlantı ağızlarının kaçış merdiveni veya yangın güvenlik holü gibi korunmuş mekânlarda olması şarttır. Bir boyutu 60 m’yi geçen katlarda yangın dolabı ve itfaiye su alma ağzı yapılması gerekir.
7- Yüksek binalar ile toplam kapalı kullanım alanı 1000 m2’den büyük imalathane, atölye, depo, konaklama, sağlık, toplanma amaçlı ve eğitim binalarında, alanlarının toplamı 600 m2’den büyük olan kapalı otoparklarda ve ısıl kapasitesi 350 kW’ın üzerindeki kazan dairelerinde yangın dolabı yapılması mecburîdir.
8- Yüksek binalarda veya bina oturma alanı 1000 m2’den büyük binalarda veya cephe genişliği 75 m’yi aşan binalarda, itfaiyenin sisteme dışarıdan su basabilmesi için, sulu yangın söndürme sistemlerine en az 100 mm nominal çapında itfaiye su verme bağlantısı yapılması şarttır.
9- Yüksek binalarda, çöp, haberleşme, evrak ve teknik donanım gibi, düşey tesisat şaft ve baca duvarlarının yangına en az 120 dakika ve kapaklarının en az 90 dakika dayanıklı ve duman sızdırmaz olması gerekir.
10- Döşeme kaplamaları en az normal alevlenici, yüksek binalarda ise en az zor alevlenici malzemeden yapılır.
11- Dış cephelerin, yüksek binalarda zor yanıcı malzemeden ve diğer binalarda ise en az zor alevlenici malzemeden olması gerekir.
12- Yüksek binalarda ve bitişik nizam yapılarda; Çatıların oturdukları döşemelerin yatay yangın kesici niteliğinde, çatı taşıyıcı sistemi ve çatı kaplamalarının yanmaz malzemeden, olması gerekir.
13- Duvarlarda iç kaplamalar ile ısı ve ses yalıtımları; en az normal alevlenici, yüksek binalarda ve kapasitesi 100 kişiden fazla olan sinema, tiyatro, konferans ve düğün salonu gibi yerlerde ise en az zor alevlenici malzemeden yapılır. Dış kaplamalar, 2 kata kadar olan binalarda en az normal alevlenici, yüksek bina sınıfına girmeyen binalarda zor alevlenici ve yüksek binalarda ise zor yanıcı malzemeden yapılır.
14- Yüksek binalarda ıslak hacimlerden geçen branşman boruları hariç olmak üzere, 70 mm’den daha büyük çaplı tesisat borularının en az zor alevlenici malzemeden olması gerekir.
15- Yüksek binalarda kaçış yollarının ve merdivenlerin genişliği 120 cm’den az olamaz.

Yangın Yönetmeliği’nde Güvenlik Zaafiyeti [1]

Bu maddeler içerisinde son zamanlarda yaşanan yangın olayları dikkate alındığında, cepheler ile ilgili hüküm, güvenlik açığı oluşturmaktadır. 1992 ve 2007 yılında yanmaz malzeme olan dış cephe kaplaması 2009 yılında zor yanıcı malzeme olarak esnetilmiştir.

Dış cephe ile ilgili önemli bir durum ise Yüksek binalar için ise halen yasak olan yanıcılık sınıfı B1 olan alüminyum kompozit panellerin 2007’den itibaren yüksek bina olmayan yapılarda kullanılmasına maalesef izin çıkmıştır.

Yüksek binalarda dış cephe kaplama ve yalıtım malzemesi olarak A1 sınıfı hiç yanmaz malzemeler kullanılmalı ve yönetmelik bu doğrultuda düzenlenmelidir.

Dünyanın bugün itibariyle en yüksek binası Dubai’de olup 160 katlıdır. Diğer birçok gökdelen gibi bu binanın cephesi de tamamen camla kaplanmıştır. A1 sınıfı hiç yanmaz bir malzeme olan cam, yangın güvenliği açısından dış cephe kaplamaları için biçilmiş kaftandır.

Bazı Yüksek Yapıların Yangınları

Tamweel Tower dış cephe yangını üzerine BAE kısa bir süre önce yeni binalar için panelleri yasakladı. Ayrıca yanıcı alüminyum paneller yüksek katlı binalarda İngiltere ve ABD’de uzun süredir yasaktır.
Türkiye’de ise 140 metrelik dış cephe kaplaması dipten tepeye kadar 3,5 dakikada yanan (ortalama hız: 66 cm/s) Polat Towers Cephe Yangını olmuştur.

Polar Towers için itfaiye teşkilatının yangınlara 5 dakikada yetişecek plana sahip olduğu dikkate alındığında, dış cephe yangınının bu hızına yetişemeyeceği, ancak tüm cephe tutuştuktan sonra olay yerine varabileceği ortaya çıkmaktadır. Polat Towers’da yangının bina içerisine yayılmamasının nedeni, yanan cephenin gerisinin penceresiz ve komple perde beton olmasıdır. Böylece bu cepheden yangın ve duman içeriye sirayet edememiştir. Diğer durum ise bu cephedeki yalıtım malzemesinin taş yünü olarak A1 sınıfı hiç yanmaz malzeme olmasıdır. Bu yangında yanan cephe boyunca taş yünü plakalar hiç yanmamış halde aşağıya dökülmüştür.

Yüksek Binalarda Yangın Öncesi, Yangın Anı Ve Sonrasında Bilinmesi Ve Yapılması Gerekenler. [3]
Öncelikle yüksek bina yangınlarına hazır olunmalıdır.

Yangından Önce
1. Yüksek binalarda da yanıcı maddeler ve tutuşturucular mevcuttur; Yangın her an meydana gelebilir. Yangın çıktığında kimseleri suçlamadan önce neler yapılması gerektiğini biliyor musun?
2. Binanın Kaçış kapıları, yangın çıkışları asla kilitli olmamalıdır.
3. Bu yerler asla eşyalar ile fazla cihaz, malzeme ile geçişi engelleyecek şekilde kapatılmamalı açık ve temiz tutulmalıdır.
4. Kaçış kapıları kapalı olmalı fakat kolay açılabilir olmadır.(Örneğin; panik barlı) Çünkü, duman sürekli ardına kadar açık bırakılan kapılardan kaçış merdivenlerine, koridorlara dolarak ölümlere neden olacaktır.
5. Kaçış kapılarının otomatik tip kapanan olmaları da, yangının yayılımını ve duman zehirlenmelerini önleyecektir.
6. Yüksek binalarda yaşayan aklı eren her birey kaçış ve boşaltma planını bilmek zorundadır.
7. Yangın anında yüksek ısı ve dumanın üst katlara çıkacağından emin olun. Siz kaçış-boşaltma anında asla üst katlara çıkmayın, çıkmak isteyenleri uyarın.
8. Yüksek binalarda yaşayan her birey yangın alarmının sesini bilmeli tanımalı. Bu sesi duyduğunda ne yapacağını öğrenmelidir.(Görme ve duyma özürlüler için özel aksiyon planları yapılmalıdır)
9. Elektriklerin kesileceğini, acil aydınlatmanın o an çalışamayabileceğini unutmadan kaçış yolunuzu bilmeli, gerekli tedbirleri (El feneri vb.) almalısınız.
10. Hareket kabiliyeti kısıtlı, zihinsel engelli, yatalak hasta ve küçük çocuklarınız için özel aksiyon planları yapmalısınız. (Bu planları yapar iken özel güvenliğin, komşunuzun size o an yardımcı olamayabileceğini unutmayın. Ne denli alternatifiniz olursa o denli güvenlikte olursunuz.)
11. Kalabalık, sıkışık olabilecek kaçış yollarını tercih etmeyin. Ya da kaçış yollarında gereksiz sıkışıklık yaratacak işler yapmayın. Eşya vb. kurtarmak gibi.
12. Acil arayacağın yerlerin telefon numaralarını bilmelisin. Günü yada geceyi geçirebileceğin bir yerin olmalı. Belki çıkmış olduğun daireye geri dönemeyebilirsin.
13. Yangın söndürücülerin yerini, nasıl kullanıldığını, emniyet tedbirlerini bilmelisin.
14. Söndürme sistemlerini otomatik yada manüel söndürme sistemlerini (sprinkler = yağmurlama) vb. bilmen çok faydalı olabilir.
15. Yangın söndürücülerin ve sistemlerinin her daim hazır olup olmadıklarını, bakımlarını, dolumlarını yönetim görevlilerine yangın çıkmadan önce de her zaman sor.
16. Yılda en az bir kez yangın tatbikatına katıl.
17. Kaçış sırasında asansörleri kesinlikle kullanmayın! (elektrikler kesilip mahsur kalabilirsiniz, asansör boşlukları baca görevi görüp duman ve yüksek ısıya maruz kalabilirsiniz)
18. İtfaiye asansörlerini ASLA kullanmayınız.

Yangın Anında
Yangının çıkabileceğine ve önlemlerin alındığını bildiğine göre:
Yangın çıktığında sakin ol. Çevrendekileri sakinleştir ve yapman gerektiğini düşün. Acil durum telefon numarasını ara (başkaları nasıl olsa arar diye bekleme). En kısa zamanda ve en kısa yoldan toplanma merkezine git. Dairenin, odanın, büronun kaçış kapısının sıcak olup olmadığını kontrol et.
1. Kapı sıcak ise;
• Elinizin tersiyle ısı kontrolü yapılması.
• Bulunduğun yerin kapısını elini yumruk yapıp elinin tersi ile uzun parmağının yükseltisini kapıya tek noktadan dayayarak kapı sıcaklığını ölç.
• Asla elini kapıya yapıştırma. Çok sıcak metal kapılar elinizin yanmasına neden olarak kaçışta elinizi kullanmanızı engeller.
• Eğer kapı sıcak ise asla açma.
• Eğer duman içeri geliyorsa tüm delikleri tıka, oda ya da büronda kal. Mümkün oluyorsa kapıyı tamamen ıslat, bu sana zaman kazandıracaktır.
• Dumanın zehirli, boğucu ve öldürücü olduğunu asla unutma.
• Pencere kenarına git, pencere ve camlarına duman geliyorsa pencereyi ASLA açma.
• El feneri, başka bir ışık ile, ya da bir çarşafı pencereye sıkıştırarak dışarıya işaret ver gerekiyorsa (duman-ısı yok ise) pencereyi aç bağırarak dışarıya işaret – haber ver.
• Dikkat! Camları ASLA kırma. Duman geldiğinde pencereyi kapatmanız gerekecek işte o zaman pencerenin tam kapanmasını sağlayacaktır.
• Sakin olun. Bekleyin. Yüksek binalarda kurtarma için kurtarma zamanının birkaç saat olduğunu asla unutmayın.

2. Kapı sıcak değil ise;
• Kapıyı açmaya hazırlan;
• Kapıyı açar iken kapının arkasına dizini dayayarak kapıyı yavaşça aç. (Yangın nedeniyle kırılan, eriyen camlar fırtınalar estirebilir. Duman hızla size gelebilir. Kapıyı kapatmak zor olabilir.)
• Duman ve ısı yok ise; Kaçacağın yönde kaçış yollarını iyice incele, bu yollarda da dumanın ve alevin olmadığını gör.
• Kaçış yollarında da duman ve alev yoksa kaçış planını uygula.
• Eğer yangın alarmını duyamıyorsan, kaçış yolu üzerindeki en yakın yangın alarm düğmesine bas, başkalarının kurtulmasına yardımcı ol.
• Eğer kaçış yollarından bir kısmında duman ve alev ile karşılaşır isen derhal odana ya da ofisine geldiğin yoldan geri dön.
• Yangın anında bina içinde gereksiz yere ya da meraktan zaman harcama.
• Açtığın tüm kapıları ve pencereleri kapatmaya çalış.

Yangından (Kurtulduktan) Sonra

1. Dışarıya toplanma merkezine ulaştıysan;
• Dışarıda kal. Sakin ol. Orada kal.
• Asla içeriye girmeye çalışma.
• Çalışanlara kolaylık göster.
• Kurtulduğunu birilerine bildir.
• Her şeyin normal olduğunu, emniyetli olduğunu öğrenmeden, içeriye giriş izini verilmeden bina içine girme.

2. Kendi yasadığın yerlere ve bölümlerine duman ve yangın alarmları taktırmayı unutma.

Kaynak:
1- Doç. Dr. Muhittin SOĞUKOĞLU, Kimya Müh. Abdurrahman İNCE
3- Ahmet SERTKAN, İtfaiye Uzmanı