Yangın Sistemleri Bakım ve Kontrol | EN 54-14, BS 5839-1 Haftalık Test, NFPA 72 ve NFPA 25

1) Neden düzenli bakım ve kontrol?

Erken uyarı ve yanlış alarm direnci: Toz, kir, konum değişikliği ve yazılım/konfigürasyon hataları algılamayı zayıflatabilir. EN 54-14; tasarım, devreye alma ve bakım için pratik tavsiyeler sunar ve iyi uygulamanın çerçevesini çizer.
Mevzuat uyumu: Türkiye’de Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik ve 2024 kılavuzu, bakım ve yetkin kişi/kuruluşla çalışma gerekliliklerinin altını çizer.

2) Hangi sıklıkta test ve bakım yapılmalı?

Aşağıdaki periyotlar, EN 54-14, BS 5839-1 ve NFPA 72’nin öngördüğü uygulamalarla uyumlu genel bir özet olup; bina riski, kullanım senaryosu ve üretici talimatlarına göre arttırılabilir.

Haftalık (kullanıcı testi): En az bir yangın çağrı noktası/dedektör tetiklenir, yangın alarm paneli ve sesli-görsel uyarıların çalıştığı doğrulanır; sonuçlar kayıt altına alınır. (BS 5839-1 haftalık kullanıcı testini önerir.)
Aylık / 3 Aylık (tesis riskine göre): Akü/şarj durumları, güç kaynakları, kritik röle/izleme çıkışları ve yangın senaryosu (cause & effect) örneklemeleri kontrol edilir. (Yerel uygulamalarda aylık/çeyreklik kontroller yaygındır.)
6 Aylık (uzman bakım): Yetkin firma tarafından saha cihazı örneklemesi, algılama zonu ve bildirim hatları üzerinde detaylı fonksiyon testleri yapılır. (BS 5839-1 en az 6 ayda bir uzman kontrolüne işaret eder.)
Yıllık (kapsamlı): Tüm yangın alarm sistemi bileşenleri (dedektörler, butonlar, modüller, siren/flaşörler), besleme ve bataryalar, yazılım/konfigürasyon ve olay kayıtları üzerinden sistematik test yapılır. NFPA 72, dedektör duyarlılık kontrolünün ilk kurulumdan 1 yıl sonra ve devamında iki yılda bir yapılmasını şart koşar (sürekli izleniyorsa farklı hükümler uygulanır).
Sprinkler/ıslak borulu sistemler: NFPA 25, su bazlı söndürme sistemleri için muayene, test ve bakımın temel standardıdır; vanalar, akış anahtarları, pompalar, test/boşaltma hatları ve hidrolik performans düzenli kontrol edilmelidir.

Not: Türkiye’de bakım periyotları için EN 54-14 (TS CEN/TS 54-14) rehberi ve BYKHY esas alınmalı; bina tipine (hastane, okul, endüstriyel tesis, AVM) ve risk seviyesine göre sıklaştırma düşünülmelidir.

3) Bakım ve kontrol checklist’i (pratik)

Kontrol paneli ve güç:

Olay ve arıza logları incelenir, saat/tarih senkronizasyonu doğrulanır.
Şebeke/batarya durumu, şarj akımı/gerilimi ve yedekleme süresi test edilir.

Algılama cihazları (duman/ısı/çok kriterli, beam/aspirasyon dâhil):

Üreticinin onaylı test gazı/sıcaklık simülatörü ile fonksiyon testi yapılır.
Duyarlılık/sensitivite yıllık programda doğrulanır (NFPA 72).
Kirlenme göstergeleri ve bakım uyarıları sıfırlanır; gerekli ise cihaz temizliği/değişimi yapılır.

Manuel ihbar butonları (MCP):

Koruma kapakları, cam/resetlenebilir eleman, adres/etiket ve erişilebilirlik kontrol edilir; örneklemeli tetik testi yapılır.

Sesli-görsel uyarı (siren/flaşör/VAD):

EN 54-3/-23 kapsamında cihazların kapasite ve duyulabilirlik/görülebilirlik kriterleri kontrol edilir; saha ölçümlerinde tipik min. 65 dB(A) ve ortam şartlarına uygun kapsama hedeflenir.

Hat/loop altyapısı:

Kısa devre izolatörü davranışı ve loop direnci/izolasyon kontrolü; açık/kaçak akım testleri yapılır.
Konfigürasyonda zon ve sebep-sonuç (cause & effect) matrisleri güncellenir, değişiklikler yedeklenir.

Entegrasyonlar:

Asansör, HVAC/duman tahliye, yangın kapıları, gazlı söndürme, santral ve BMS entegrasyonları senaryo tetikleri ile doğrulanır.
Sprinkler akış anahtarı/vanalar ve algılama arayüzleri, NFPA 25 ve üretici talimatına göre test edilir.

4) Test modunda güvenlik: EN 54-14 uyarısı

Bakım sırasında dedektörler test moduna alınacaksa, birden fazla yangın bölmesi aynı anda test modunda bırakılmamalı; testte olan bölgede gerçek yangın olasılığına karşı insan gözetimi sağlanmalıdır. (EN 54-14:2018 revizyon notu)

5) Kayıt, raporlama ve yetkinlik

BS 5839-1; sistem için tek yetkili sorumlu kişinin (premises management) belirlenmesini ve düzenli kayıt tutulmasını önerir.
Türkiye’de BYKHY kılavuzu; bakımın yetkin kişi/kuruluş tarafından yapılmasını ve belgelendirilmesini vurgular. Bakım raporları denetimlerde referans kabul edilir.

6) Sık yapılan hatalar (ve hızlı çözümler)

Haftalık test atlanıyor: Kullanıcı haftalık testini planlayın, log tutun, farklı zonlardan döngüsel tetik yapın.
Duyarlılık kontrolü yapılmıyor: Yıllık programda NFPA 72 duyarlılık kontrolünü ekleyin; panel otomatik kirlenme telafisi varsa yine de doğrulama yapın.
Testte çok zon devre dışı: EN 54-14’e göre sınırlı zon test edin, sahayı bilgilendirin, gözetim bırakın.
VAD/sesli uyarı yetersizliği: EN 54-23 kapsama ve dB(A) ölçümlerini sahada teyit edin; gerekiyorsa ilave cihaz ekleyin.

Sonuç

Yangın sistemleri bakım ve kontrol, salt “yıllık bakım” değil; haftalık kullanıcı testinden yıllık kapsamlı denetime, duyarlılık ölçümünden senaryo entegrasyonlarına uzanan sürekli bir süreçtir. Projenizi EN 54-14 ve BYKHY çerçevesinde düzenleyip, BS 5839-1 haftalık testleri ile NFPA 72/25’in kritik maddelerini programınıza eklerseniz; erken algılama, yanlış alarm kontrolü ve işletme sürekliliği beraberce güçlenir.